Portal Guaraní - GUARANÍ ÑE’Ẽ PARAGUÁIPE

Ñañe retã Paraguái ojekuaivo (1) ary 1811-pe Espáñagui. Upéramo ʼoñepyrũ oku’e mburuvichakuéra pyahu hérava Junta Superior Gubernativa. Ha’éva’ekue peteĩ aty oĩ haguépe Fulgencio Yegros, José Gaspar Rodríguez de Francia, Pedro Juan Caballero, Francisco Javier Bogarín ha Fernando de la Mora. Kóva ko aty oisã mbyhy Paraguái retã mokõi ary ha irundy jasy aja pukukue, ha ndahi’aréiramo jepe pokatu(2) reheve, ojapo heta mba’e iporã va ha tekotevẽ va omopyrenda mbarete haguã ko tetã pyahu oñepyrũ va oku’e ha’e’ae (3), ha katu ojapo avei peteĩ mba’e ivaíva ñane ñe’ẽ guaraníme guarã.

Upe arange 15/02/1812-pe, oguenohẽ hikuái peteĩ haipy hérava “MBO’EHÁRA MBO’EHAO PEGUA REMBIAPORÃ” (Instrucción para Maestro de Escuela). Kóva ko haipýpe he’i hikuãi ndojeporu mo’ã véimaha guaraní ñe’ẽ Mbo’ehao hárupi, ikatu haguã icha ojekuaa porã ha ojeporu hendaitépe “castellano” ñe’ẽ. Upérõmavoi oje’e aipo oñeñe’ẽ rupi guaraníme ndaje ndaikatúi ojekuaa porã ha ojeporu porã “castellano” ñe’ẽ. Upéicha ha’ekuéra oimo’ã ha oguerekóramo jepe marambota (4) hikuái oñepyrũ omboyke hikuái guarani ñe’ẽ ha omotenonde peteĩ rãre “castellano” ñe’ẽ.

DR. GASPAR RODRÍGUEZ DE FRANCIA poguýpe: Dr. Francia opytámarõ ha’eño oisãmbyhy ñane retã, ha’e oñepyrũ oipysyrõ (5) guarani ñe’ẽ, nomboykéiramo jepe avei “castellano” ñe’ẽ.

Oheka pa’ũ ome’ẽ haguã guaraníme ha oiporu ikatuhaguéicha. Mitãʼnguéra, mbo’ehao hárupi oñepyrũ opurahéi upe hérava’ekue “Tetã Purahéi Guasu”. Dr. Francia he’íva’ekue Paraguái ñemoñare opurahéiva’erã ha hetã Purahéi Guasu iñe’ẽ teépe ha upéicha oñepyrũ avei oiporu guarani ko tetã ñe’ẽteérõ guáicha. Kuatiañe’ẽ oguerahaukáva ipytyvõhára kuérape (Delegado de Frontera oje’eha), ha’e ohai guaranimembaite. Ha’e upéicha oipysýrõ mbaretéva’ekue guarani ñe’ẽ, ndaikatúiramo jepe omboyke “castellano” ñe’ẽ umi Mbo’ehao hárupi. Omanóvo Dr. Francia, iñambue jey guarani po’a upe guive.

CARLOS ANTONIO LÓPEZ poguýpe: Heta mba’eporã ojapo avei ko karai Carlos Antonio López haumi mba’e porã apytépe oñepyrũ omboyke mbareteguarani ñe’ẽ mbo’echao hárupi. Ndaikatúi ja’évo péicha ojapoha nahetã rayhúgui. Tetã rayhuha’e oguerekóva’ekue jaikuaahápype hetaitereimba’e ojapohague Paraguái retã oñemopyrendambarete haguã. Upéi, pe ary 1862-pe, omanoha hekoviare, ta’ýra Francisco Solano López,omoambue jey guarani ñe’ẽ po’a.

FRANCISCO SOLANO LÓPEZ poguýpe: Oñepyrũ vo ko karai oisãmbyhy ñane retã, ndaikatuvéima kuri ojoko pe ñorairõ guasu ombosako’íma va’ekuevoi hikuái Argentina, Brasil ha Uruguay ou haguã mbohapyvéva ñande ári. Francisco Solano oñe’ẽ va’ekue guaraníme ha he’íva’ekuevoi guaraní ñe’ẽ ombojoaju añetéha maymáva Paraguái ñemoñarépe. Upéicha rupi ha’e ome’ẽ va’ekue heta pa’ũ guarani ñe’ẽ ohasa haguã tenonde. Ojapóva’ekue “Campamento Cerro León”-pe petẽi aty guasu guarani rehegua. Karai Luis Camino, Juan Crisóstomo Centurión ha ñe’ẽ papára Natalicio Talavera umíva, oisã mbyhýva’ekue upe aty guasu guarani rehegua. Heta ojeporu avañe’ẽ upe ñorairõ guasu aja ha heta mba’épe oipytyvõ ñane retãme ko ñane ñe’ẽ. Ha upéicha avei, pe ñorairõ guasu opa rire ha ojupi tekuái(6) pyahu ñane retãme, oñepyrũ jey iñambue avañe’ẽ po’a.

Triunvíro omyakã va’ekue CIRILO ANTONIO RIVAROLA poguýpe: Kóva ko tekuái aja katu oñemboyke mbarete añetéva’ekue avañe’ẽ ha ndaha’éivoi ku oñemboykénte va’ekue.

Oje’éva’ekuevoi Paraguái retã jaipotáramo oñakã rapu’ã, avañe’ẽgui oikóva’erã tesarái, ha’ére peteĩ ñe’ẽ ñandepykua ha ñandepokuátava tapiaite. Upéicha oiko guarani ñe’ẽ, oñemboyke hápe, heta ary. Upéinte ou jey ñande ári ambue ñorairõ guasu. Upéramo Bolivia ndiveháma.

Ñorairõ guasu Bolivia ndivérõ guare: Oñepyrũvo ko ñorairõ guasu pe ary 1932-pe, iñambue jeýma avañe’ẽ po’a. Karai José Félix Estigarribia ojerovia añetéva’ekue guarani ñe’ẽ re. Hemiandu ñane ñe’ẽ ypy rehe, ha’eva’ekue pe Francisco Solano López remiandúicha avei. Heta ojeporu avañe’ẽ upe ñorairõ aja ha heta oipytyvõ va’ekue ñane retã ha ñane retãyguápe opaite peve upe ñorairõ.

Ha péicha jahecha guaraní ñe’ẽ rembiasakue (7) ñane retãme. He’iháicha peteĩ ñe’ẽpapára, “hetakyséma oñehã imbe’e hérape” ha upeichavérõjepe márõ naikangýi guaraní ñe’ẽ ñane retãme.

Ko’ẽreíre imbareteve. Ha’éma pe ary 1992 guive Paraguái retã ñe’ẽtee “castellano” ykére ha ko’ágã ha’étama avei MERCOSUR ñe’ẽtee “portugués ha castellano” ykére.

Ojehecháva’erã guarani ñe’ẽ: Ko avañe’ẽ oñehendu háicha oiporúre maymavaite ñane

retãygua, ojehecháva’erã avei. Pytaguakuéra (8) oúva ñane retãme ohecháva’erã Paraguáiñe’ẽkõi (9) ani oimo’ãtei hikuái ñande ñaguerotũ hañane ñe’ẽ ypy. Jaiporúva’erã avañe’ẽ “castellano”ykére toñehendu ha tojehecha ñane ñe’ẽ kõi,ko’ágã ñamomorãvo mokõisaha aramboty ohupytývoTetã Paraguái. Jahaíva’erã guaranímeumi kuatiañe’ẽ opáichagua, umi mbyaky’orã (10) hamba’e “Bicentenario” rehegua.

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA

EL IDIOMA GUARANÍ, BIBLIOTECA VIRTUAL en PORTALGUARANI.COM

(Hacer click sobre la imagen)

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA

(Hacer click sobre la imagen)