PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
GUILLERMO SEQUERA

  CHÍLEHET TOMÁRÃHO - OSĨAGATSO HOÚLO PIXO - DICCIONARIO PARA NIÑOS - Coordinación General: GUILLERMO SEQUERA / RODOLFO ÑUHWỸT FRETES


CHÍLEHET TOMÁRÃHO - OSĨAGATSO HOÚLO PIXO - DICCIONARIO PARA NIÑOS - Coordinación General:  GUILLERMO SEQUERA / RODOLFO ÑUHWỸT FRETES

CHÍLEHET TOMÁRÃHO

OSĨAGATSO HOÚLO PIXO

 

DICCIONARIO PARA NIÑOS

 

Húteta húlo uhe ymehéich

Materiales lexicográficos

 

Otak xímie:

Coordinación General:

GUILLERMO SEQUERA/ RODOLFO ÑUHWỸT FRETES

 

Editorial Impremta Salesiana

Edición con el apoyo del FONDEC

Asunción – Paraguay

2011 (486 páginas)

 

PRÓLOGO

LOS NIÑOS TOMÁRÄHO Y LAS PALABRAS.

 

Pedimos disculpas por haber sido osados en trabajar éste diccionario para niños.

Es que nuestra preocupación, desde hace muchos años, busca, ayudar para que la lengua y la cultura de los Tomárãho no desaparezca tan pronto. Los Tomárãho son pocos, unas 150 personas, niños, mujeres y varones. Y los niños, ¿cuántos son? Muy poquitos. Debemos hacer algo por ellos.

Primero; entender el peligro real que los Tomárãho dejen de existir como pue­blo.

Si nos imaginamos: los Tomárãho, son los únicos, son los últimos que en el mun­do hablan su idioma yxyr húlo. Y fueron ellos, quienes inventaron esa lengua. Y gracias a esa invención, pudieron ponerle nombres a las plantas, a las estrellas, a la luna, al sol, a los animalitos, y a las personas. A lo mejor, son varios millones de palabras que imaginaron, y donde cada palabrita tiene su propio significado.

Y eso, los niños tomárãho, que con el correr de los años, se ponen grandecitos, aprenden el significado, y tratan de no olvidar, repitiendo lo que aprenden con sus padres. Pero para eso, sirve también la escritura. Los seres humanos se imagina­ron cómo dejar una marca, una palabra, un puntito, o una mancha sobre la tierra, sobre los árboles, o sobre el cuerpo para inventar formas que también se pasean sobre el papel y que nos dicen algo. Por eso, y nada más. Decidimos trabajar y le dimos forma a esto que llamamos diccionario.

Fíjense, hay palabritas que les pertenecen más a los niños que a las personas adultas.

Por ejemplo: sabían que el arbolito que se llama éeta, es el arbolito preferido de los niños. Entonces, al recordar el nombre del arbolito eeta, los niños no olvidarán las bondades ñekyhysyrĩa que tienen todas las plantas que existen en la tierra.

Los niños llaman lowyxe a los conejitos, que además de los indiecitos tomárãho; son los animalitos que prefieren muchos niños en el mundo. El lowyxe, es un ani­malito manso, leal, por eso los niños tomárãho recuerdan siempre a los cazadores que no hay que matar a lowyxe... Dicen, que hace mucho, el conejito lowyxe, era amigo de júut, el zorro, y también compañero de wáat, el puma. Y que todos ellos, ántes, eran muy buenas personas. Así también, todos se preguntaban: ¿por qué la charata alybe, llora y llora y llora. Después de mucho tiempo, comprendieron que alybe llora, llora, porque llorando nos dice que es un pájaro de los niños, es un pájaro bueno con las personas.

Y los patillos que mucho andan en el agua, como el nepyr karhy, o el más grande: pato bragado nepyr lapyr wola, son pájaros que pertenecen a los niños. O como el cardenal, hũ wyhỹrt pĩise, que también es de los niños, por ser amigo de los niños.

En el diccionario, no olvidamos al árbol llamado samu’u, otros lo llaman árbol botella, por su forma muy peculiar, y que los tomárãho lo denominan charõ. Éste árbol, es el árbol de los niños, porque ofrece a los niños un fruto y una linda flor blanca, blanca, que los niños usan para divertirse. La fruta es una pelotita. Y la flor, la hacen volar por los vientos, y así, con las flores y los frutitos del charõ los niños tomárãho son felices.

La tortuga amarilla, nermichak karhy, es preferida por los niños por ser mansita, y caminan despacito y casi sin hacer ruido; y eso, les gusta a los chicos. Y, no debemos olvidar que la luna nueva, pyñe, o venus, iohdle apáap más pequeñita, son los astros del cielo que cuidan y protegen desde arriba a los niños. Y ni hablar de leich, el sol que hace posible que al asomar el sol su cabecita leich húte; sube despacito, despacito y con su cariñosa luz va despertando a los niños uno por uno. Por eso cuentan que un tiempo atrás, cuando se vino el fin del mundo, venus, ioh­dle, y el sol, leich, decidieron salvar y proteger a los niños; y gracias a iohdle y a leich, los niños se salvaron. Por eso es que los niños existen hoy en la tierra.

Y bueno, ahora, ¡a buscar palabras en el diccionario!. Y al encontrarlas, lean las palabras a viva voz, conozcan lo que explica cada palabra, porque son las ex­plicaciones que los niños tomárãho dan a cada palabra. Eso fue lo que hicimos: prestamos atención, escuchamos lo que los niños decían de las palabras y las escribimos en el papel. Divertido, ¿no? Sólo eso quisimos hacer porque sabemos que ocurrió si los niños tomáräho desaparecen, desaparecen las palabras, porque nadie más podrán pronunciarlas; y el diccionario sirve sólo para que todos en el mundo sepan que hay niños que se dicen osïagatso tomáräho, y que merecen que no los olvidemos, y podamos protegerlos y cuidarlos como personitas importan­tes que son.

Guillermo Iewe Sequera/ Rodolfo Ñuhwÿt Fretes

 

Webych osohnowö osÿagatso hn ör huloosapur jee kole echÿk wÿrych uhu tihokór oséke obyo ehe oséke tókoke hnokë wÿr hnihók hnÿm ör hulo pyxo tarä lyt hn fpoich oso ehe osÿke mohne kychykÿr hle uu osoko osohle wÿchi sowë wÿr ymehech ör eiwö hn ör hulo sokÿhybo hn osïagatso hn tymychakär toké eijokolo obýrwë ehe toko hnexi eijokolo ehebÿxo ör eijok osïagatso hn oso ör hulo ehelychí jysïké hñymich hn jysé jetyt hn jee eijok hne uhu jyrahalo hne jee tomáräho abo ör yryhne wÿr lihïpo ör jyspo ochirahapo hn osïagatso esïp pÿtere hn pyhne hn leich hn johle hn pÿhne wäka leich hute hn osïagatso osamürpo wÿry porhe ëex ma laka charo hn porosuwë päa hn kÿrahó ëetax wÿry tomáräho abo osamürpo wÿr loxypo abo uhu tokäap wäka oséke hnäke oos lowÿxe towäap ehe jok tykyhla xii tiohokör tokó jok lé oblak wächyta hn oblak jyt ehe péhemÿrt lych ehe tiokör hnawö huté ychibio towé ymëhet tokë hnokö osïagatso olykÿi wÿry lehelo pyxo uu chíi lehet hn chyi oso ör eik uu jeet oséke osïagatso uu osamür wÿchy osé hnemychak hn olomó oséke wÿchi tokäap hn ochukuke lapyso hn olomopokoosé chixe boko ochukuke labysoko hn uhu osoko otataka wÿchika os kewÿchyka os leech xii jee oso olyraha hne ehe kÿchihne wÿry ochixeka wÿry osïagatso ör jee osïke uhu otyby wÿry yxyr poruwo ör weicha hn ör akylio ör eiwo osïagatso hn jee latyk takyxym oso kÿxe ahníi olahle lekyxioko hnohok jee olyx latyk hma wyr lekyxe ezyp uhu osïagatso osumür uu osé nepyr karhywychi xi le péchinta hn osïagatso ochuun uhu alybe uhu jeer kyxika xix oxika hn ähokor poruwo ochix ör kyxika hn oniké osowaka ör oséke hnaa towäap ehe osïagatso tomáräho abo osumür towäka osoko wÿry hutéke ychibio toké hnymet ymehech ahnuwö obyo hmahé eleke ychyke lyt bahluhut oso ochiraha uhu huté ychibio tokyhle hnoke olikíi hnäwo lehelo uhu oso ör hulo hn hle eech hn atá ehe oso osermaha jee jeet tataká ät ysé jeet tataká ósermaha jee hnohok jee latyk takyxym oriok hne uhu ojyokör wÿry huté ychibio xi oriok ojyxeu wÿr obyo jyxeuwëhe eech hnohok jee latyk taxym oriok hne jok ñuhwÿt hn jewé ojowë ymehech wÿr huté ychibio ÿgehe osé oxim osïagatso hnoké osïaagatso tomáräho abo tapur oblak hnïcht hn hnÿxít ych terihi huhurpéJok

Guillermo Jewé Sequera/ Rodolfo Ñuhwÿt Fretes

 

 

 

 

 

 


DICCIONARIO PARA NIÑOS - GU... by on Scribd

(Esperar unos segundos para descarga total en el espacio - Libro digital/ PDF)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Publicado por Maricarmen Sequera en febrero 21, 2011

LIBRO DIGITAL - PDF

Fuente digital: http://guillermosequera.wordpress.com

Enlace externo verificado e incluido al Portalguarani.com: Enero 2013





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
REPÚBLICA
REPÚBLICA DEL PARAGUAY
BIBLIOTECA
BIBLIOTECA VIRTUAL DEL PORTALGUARANI.COM - LI



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA